Dit artikel is bedoeld om de ontwikkeling van de transportfietsen van Velleman & Verdoner, later Magneet samen te vatten. Ik zal dit artikel aanpassen zodra meer informatie beschikbaar wordt.
Er was al het een en ander op de site te vinden onder prijscouranten (deze link, de link in het top menu is verouderd), maar er is nog veel onduidelijk door gebrek aan informatie. Doordat de fabrieken verschillende manieren zijn afgebrand is er veel verloren gegaan wat betreft oude documentatie. Maar via scans uit het blad “De Rijwielhandel” (met dank aan Theo de Kogel) is nu veel meer duidelijk geworden. Voor algemene geschiedenis van Velleman & Verdoner / Magneet, zie ook het artikel op Rijwiel.net. Een deel van de informatie hieronder komt ook uit dit artikel.
Vanaf 1909 verkopen Velleman & Verdoner fietsen onder het eigen merk “Magnet”. Dit zijn nog ingekochte fietsen. Vanaf 1922 begint de eigen productie.
De oudst bekende vermelding van “Magnet” transportfietsen is uit 1923. Deze advertentie komt uit “De Rijwielhandel”, 5 oktober 1923:
Hier op de site is ook al een prijscourant aanwezig uit het jaar 1923:
Interessant is de voordrager. Dit is een van de eerste zware voordragers, met verbinding aan de horizontale stuurbuis, voorvork en vooras. De onderstaande fiets heeft eenzelfde voordrager en is van rond die tijd, maar vermoedelijk van een ander merk:
Op 27 juni 1924 vragen Velleman & Verdoner het octrooi (aanvraag 27479) aan voor een geheel nieuw model transportfiets, waarbij met name een nieuwe constructie voor de voordrager en bevestiging aan de fiets wordt geintroduceerd:
Hieronder is de tekst uit het octrooi te lezen:
Het octrooi is verleend op 16 augustus 1926, onder nummer 15316. Het was tot nu toe onbekend wanneer dit model op de markt kwam. Uit de verschillende artikelen en advertenties van “De Rijwielhandel” is nu duidelijk dat dat al in 1924 het geval was, voor het Octrooi werd verleend. De oudste vermelding komt uit “De Rijwielhandel”, 31 oktober 1924:
Volgens het artikel was dit model dus toen “reeds geruimen tijd in den handel gebracht”. Ook interessant is de vermelding van “heeft een enkele firma aanleiding gegeven te trachten ons artikel, tenminste voor zoover zij hiervoor in staat was, te imiteeren”. Zouden ze hiermee richten naar Eysink, vanwege de Eysink Super Standaard? (oudst bekende exemplaar daarvan is van Sjoerd, uit 1925). Deze fiets heeft ook vaste verbindingen aan de horizontale stuurstang, en speciale nokken op de voorvork voor bevestiging van de voordrager. Natuurlijk is maar de vraag wie wie imiteerde, octrooi of niet.
Het verwarrende is dat tot 1925 het beeldmateriaal nog het oude model toont. Deze prijscourant was al eerder te vinden op de site, en zou uit 1925 komen (dezelfde afbeelding als uit 1923):
Deze advertentie verscheen in “De Rijwielhandel”, 28 nov 1924:
En nogmaals in “De Rijwielhandel”, 27 mrt 1925:
De eerste afbeelding van het nieuwe model verschijnt in “De Rijwielhandel” van 3 april 1925:
Deze mooie advertentie was geplaatst in “De Rijwielhandel” van 22 mei 1925:
Dan verschijnt nog een interessante ontwikkeling, een verende voorvork. Deze komt uit “De Rijwielhandel”, 29 mei 1925. Interessant is ook het letter kettingwiel met daarin “Magnet”:
Nu is ook bekend van wanneer deze afbeelding stamt. Het komt uit “De Rijwielhandel” 12 juni 1925 en toont het volledige assortiment “Magnet” transport rijwielen van Velleman en Verdoner van dat moment:
Nogmaals de transportfiets met verende voorvork, “De Rijwielhandel”, 26 juni 1925:
Tot dusver de beschikbare afbeeldingen uit “De Rijwielhandel”.
In 1926 brandt de fabriek af. Een nieuwe fabriek wordt gebouwd aan de Asterweg, Amsterdam Noord. Velleman & Verdoner gaan van dan moment verder onder de naam “Magneet”.
Prijscourant van Magneet uit 1927 (zie eerder artikel voor beter leesbare tekst):
Een zeer uitgebreide prijscourant van Magneet met daarin foto’s van de fabriek en assemblage van transportfietsen is te vinden in de documentatie bank van de vereniging “De Oude Fiets” (alleen toegankelijk voor leden). Opvallend is dat op de fabrikage foto’s, de transportfietsen uitgerust zijn met het generieke vijfpuntige stervormig kettingblad.
In 1928 brandt ook de nieuwe fabriek af. In plaats van een herbouw koopt Magneet een leegstaande fabriek aan de Groenesingel in Weesp.
In “De Nederlandse Rijwielhandel” van 16 januari 1931 verschijnt de volgende advertentie (met dank aan Gerrit voor de scans):
Interessant is dat de fiets nog steeds met letter kettingwiel wordt afgebeeld, terwijl de fabrieksfoto en ook de prijscourant uit 1927 meer generieke kettingwielen afbeelden.
Op 4 maart 1932 vraagt Magneet opnieuw een octrooi aan onder aanvraagnummer 60409. Dit maal voor het model kruisframe, bekend onder de naam “stafiets”. Het octrooi wordt verleend onder nummer 36034 op 11 juli 1935:
De tekst van het octrooi:
Aangezien de transportfiets volgens octrooi 15316 al in gebruik genomen werd rond de tijd dat de aanvraag van het octrooi werd ingediend, is aan te nemen dat de stafiets ook in 1932 op de markt kwam. Het is niet bekend of de stafiets samen met de reguliere versie met dubbele bovenbuis tegelijk geproduceerd is. Dit model kruisframe werd zowel op transportfietsen als op toerfietsen toegepast.
Van de volgende prijscourant is het jaartal onbekend. Het zal in ieder geval vanaf 1932 zijn:
Een voorbeeld van een Magneet stafiets uit 1934-35 in mijn collectie:
Na de inval van de Duitsers in Nederland krijgt Magneet het moeilijk: Verdoner is joods, en het bedrijf wordt ook als joods beschouwd en dus in de loop van de oorlog grotendeels ontmanteld. Verdoner duikt onder, Van den Berg oefent de leiding uit onder toezicht van een Duitse beheerder. In 1942 moet Magneet de gebouwen ontruimen om plaats te maken voor Fokker. Het inmiddels sterk gereduceerde bedrijf vindt een onderkomen aan de Achtergracht in Weesp.
Het is niet bekend of in of na de oorlog nog transportfietsen werden gemaakt door Magneet. Het is niet waarschijnlijk, aangezien alle gedateerde exemplaren van voor de oorlog zijn. Ook vervalt op 1 maart 1939 octrooi 15316 vanwege het niet betalen van een jaarcijns. Na de oorlog richtte Magneet zich voornamelijk op sportfietsen en brommers.
Jeroen
